আত্মা ৰাম (Atma Ram Padukone / 1930–94)। পৰিচালক, চিত্ৰনাট্যকাৰ, প্ৰযোজক। ("বোম্বেৰ ফিল্ম-জগতত সেই সময়ত আত্মাৰাম,গুৰুদত্তৰ যথেষ্ট নাম-যশ আছিল। তেতিয়ালৈকে তেওঁলোকৰ লগত মোৰ চিনাকি হোৱা নাছিল। মাথোঁ নামহে শুনিছিলোঁ। তেওঁলোকেও মোৰ বিষয়ে জানিছিল। এনেতে আত্মাৰামে নগা-পাহাৰৰ পটভূমিত এখনি বোলছবি কৰিবলৈ আগুৱাই আহিল। নাম— 'ইয়ে গুলিস্তাঁ হামাৰা'। এই ছবিখনৰ কাম হাতত লৈ তেওঁ গুৱাহাটী পালেহি। গুৱাহাটীৰ যিখন হোটেলত তেওঁ আছিলহি, পিচদিনা ৰাতিপুৱা সেইখন হোটেলৰে কাউণ্টাৰত থকা ৰেডিঅ'ত মোৰ গান এটা বাজি আছিল। গানটো আত্মাৰামে খুব মন দি শুনাৰ পাচতেই কাউণ্টাৰৰ মানুহজনক সুধিলে— “এই গানটো কোনে গাইছে?'
—কাউণ্টাৰৰ মানুহজনে ক'লে, ভূপেন হাজৰিকাই।
—তেওঁ ক'ত থাকে? -তেওঁৰ ঘৰ ইয়াতেই, গুৱাহাটীত।
-গুৱাহাটীৰ কোনখিনিত?
—নাজানো। আপুনি ৰেডিঅ' চেণ্টাৰত খবৰ কৰক। তেওঁলোকেহে ভালকৈ ক'ব পাৰিব।
আত্মাৰাম গুচি গ'ল গুৱাহাটীৰ ৰেডিঅ' চেণ্টাৰলৈ। সুধিলে— 'ভূপেন হাজৰিকাৰ ঘৰটো কোনখিনিত?' উত্তৰ দিলে— নিজৰাপাৰত।
—ঘৰলৈ গ'লে তেওঁক লগ পোৱা যাবনে?
—পাবও পাৰে। কিন্তু তেওঁ শ্বিলঙতো থাকে। তেওঁ এতিয়া এম. এল. এ. আকৌ কলিকতাতো থাকে।
—এম. এল. এ. ? ৰাজনীতিও কৰে। গানো গায়। এয়া কেনেকুৱা কথাহু আত্মাৰাম স্তম্ভিত হৈ ৰ'ল।
তাৰ পাচত ৰেডিঅ' চেণ্টাৰৰপৰা নিজৰাপাৰলৈ যাবৰ কাৰণে বাট-পথৰ বিষয়ে বুজি লৈ আমাৰ ঘৰ পালেগৈ। ঘৰলৈ গৈ জানিব পাৰিলে যে—মই কলিকতাত আছে । কলিকতাৰ ঘৰৰ ঠিকনা, ফোন নম্বৰ আদি লৈ আত্মাৰামে সেইদিনাই কলিকতা পালেগৈ।
তাতেই তেওঁ মোক লগ পাই অনুৰোধ জনালে— 'ইয়ে গুলিস্তাঁ হামাৰা’ ছবিৰ উপদেষ্টা ৰূপে কাম কৰিবলৈ। লগতে ছবিখনৰ সঙ্গীত পৰিচালনা কৰিবলৈও মোক অনুৰোধ কৰিলে।" --ভূপেন হাজৰিকা / মই এটি যাযাবৰ ) আত্মা ৰামে "ইয়ে গুলিস্তাঁ হামাৰা" (Ye Gulistan Hamara / 1972) হিন্দী ড্ৰামা চিনেমা খনত সংগীত পৰিচালনা কৰিবলৈ ভূপেন হাজৰিকাক অনুৰোধ কৰিলে।
ভূপেন হাজৰিকাই লিখিছিল, "প্রথম চিনাকিতে আত্মা ৰামক মোৰ কিয়নো ইমান ভাল লাগি গ'ল। বন্ধুত্ব হ'ল। তেওঁৰ অনুৰোধ ৰক্ষা কৰিবলৈ মই সম্মতি জনালোঁ।" কিন্তু "ইয়ে গুলিস্তাঁ হামাৰা" সংগীত পৰিচালনা কৰিছিল এছ ডি বৰ্মনে (S. D. Burman.)। ভূপেন হাজৰিকাই নকৰাৰ ৰহস্য? --বা কাৰণ? বলিউডত খোজ দিয়ে ভূপেন হাজৰিকাই কোনো পক্ষৰ পৰা বাধা পোৱা নাছিলতো! এছ ডি বৰ্মনৰ সৈতে ভূপেন হাজৰিকাৰ সম্পৰ্ক মধুৰ নাছিল জানো! --এছ ডি বৰ্মনৰ সৈতে লতা মংগেশকাৰৰো সম্পৰ্ক মধুৰ আছিল; কিন্তু এনে সময়ো আহিছিল, লতা মংগেশকাৰে "আৰু এছ ডি বৰ্মনৰ সৈতে কাম" নকৰো বুলিছিল। সেয়া বাৰু অন্য প্ৰসংগ। যথাস্থানত চৰ্চা কৰিম।
--এনে ধৰণৰ কথা শুনা যায়, ভূপেন হাজৰিকাই "ইয়ে গুলিস্তাঁ হামাৰা"ত উপদেষ্টাৰ দায়িত্বহে পালন কৰিছিল। পৰিচলকৰ হৈ কিছু সংগীতৰ চিন্তা কৰিছিল। শুনা যায়, পৰিছালকৰ হৈ চিনেমা খনৰ সংগীতৰ সম্পাদনা কৰিছিল। চিনেমা খনৰ বাবে এছ ডি বৰ্মনে সাতটা গীত সাজু কৰিছিল। (চিনেমা খনত ছয়টা গীতহে ব্যৱহাৰ হৈছিল। পাচটা গীতত কণ্ঠদান কৰিছিল লতা মংগেশকাৰে। গীত লিখিছিল আনন্দ বক্সীয়ে। --এই গীত কেইটাৰ মাজত ভূপেন হাজৰিকাৰ 'সংগীত চিন্তা' সোমাই আছে বুলিয়ো শুনা যায়। ভূপেন হাজৰিকাই কিন্তু এই প্ৰসংগত কোনো কথা, কোনো মাধ্যমত লিখা, কোৱা আমাৰ চকুত পৰা নাই। এই খিনিতে এই কথাও উল্লেখ কৰিব লাগিব হেমন্ত কুমাৰে যে "জোনাকৰে ৰাতি ..." গীতটো ভূপেন হাজৰিকাৰ নাম উল্লেখ নকৰাকৈ চিনেমাত ব্যৱহাৰ কৰিছিল-- এই প্ৰসংগতো কোনো কথা, কোনো মাধ্যমত লিখা, কোৱা আমাৰ চকুত পৰা নাই। এই "সংগীত শোষন" সম্ভৱ হৈছে "কোনো কালে সংগীতৰ বেপাৰ নকৰো" বুলি স্থিৰ হৈ থকা ভূপেন হাজৰিকাৰ "দুৰ্বলতা"ৰ বাবে।) গীত কেইটা চিনেমা খনত ব্যৱহাৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত আত্মা ৰামে ভূপেন হাজৰিকাৰ সহায় লৈছিল। লতা মংগেশকাৰ আৰু ডেনি ডেনজংপাৰ কণ্ঠত ৰেকৰ্ডিং কৰা চিনেমা খনৰ এটা গীত-- "মেৰা নাম আও..."। লোকগীত, নাগালেণ্ডৰ আও নগা সম্প্ৰদায়ৰ। গীতটো চিত্ৰায়ণ কৰা হৈছিল চীনৰ সীমান্তত বসবাস কৰা এটা জনজাতীয় সম্প্ৰদায়ক মনত ৰাখি। (চিনেমা খনৰ ৩০-৪০% শতাংশৰ চিত্ৰগ্ৰহণ কৰা হৈছিল অৰুণাচলত) আত্মা ৰামে কৈছিল-- "কেইবাটাও গীত নিৰ্মাণত মোক সহায় কৰিছিল ভূপেন হাজৰিকাই। কাগজত ছবি আকি দিছিল। 'মেৰা নাম আও...'গীতটোৰ ৯০% শতাংশ পৰিকল্পনা আছিল হাজৰিকাৰ।" (উৎস: মায়াপুৰী/ ৪৬৪ সংখ্যা)
--সেয়া যি নহওক, "আৰোপ"ৰ সংগীতৰ কাম কৰিলে ভূপেন হাজৰিকাই। "আৰোপ" --আত্মা ৰামৰ আন এক পৰিচালনা। ("Aarop is a 1974 Indian Hindi romance film, laced with crime and suspense...") চিনেমা খনৰ বাবে ভূপেন হাজৰিকাই ৰচনা কৰিছিল আঠটা গীত। সংগীতৰ কাম কৰি গৈছিল চিনেমা খনৰ চিত্ৰগ্ৰহণৰ কামৰ সমান্তৰালকৈ। "চিত্ৰনাট্য আলোচনা"ৰ সময়ত নহয়, হঠাতে এদিন চিনেমা খনৰ বাবে ৰচনা কৰিছিল "নেইনো মে দর্পন হে..."ৰ সুৰ। ("১৯৭২ চনত ‘আৰোপ’ ছবিত সুৰ দিয়াৰ কামত ব্যক্ত হৈ থাকোঁতে আঘাবাস। এদিন ক'লে— 'হাজৰিকা, ব’লক এদিন শ্বিলং পিকলৈ যাওঁ। গ'লোঁ। সেয়া আছিল অক্টোবৰ মাহ। শ্বিলং পিকত দুয়ো থাকোঁতে দেখিলোঁ, এজন খাচী গৰখীয়া ল’ৰাই ফটা হাফ পেণ্ট এটা পিন্ধি গৰু চৰাই আছে— আৰু গুণ তৈ আওৰাইছে এটি গানৰ সুৰ। হয়তো সেইটো আছিল সিহঁতৰ একেবাৰে গাঁৱলীয়া গাঁচৰ সুৰ। সুৰটো মোৰ বৰ ভাল লাগি গ'ল। ল'ৰাটোক মই মাতি আনিলোঁ আৰু সি গাই থকা সুৰৰ গানটো সিহঁতৰ ভাষাতেই গাবলৈ ক'লোঁ।— শুনিলোঁ আৰু সুৰটো বুকুৰ মাজতে লৈ গুচি আহিলোঁ। সেইদিনাই ৰাতি কাৰোবাৰপৰা হাৰমনিয়াম এটি খুজি আনি সেই গৰখীয়া ল'ৰাৰ সুৰৰ আলমতে তৈয়াৰ কৰিলোঁ এটি গীতৰ সুৰ। সেই সুৰৰ সৈতে যাপ খুৱাই ৰচনা কৰিলোঁ এটি অসমীয়া গীত
"তোমাৰ উশাহ কঁহুৱা কোমল শেৱালি কোমল হাঁহি।
হাঁহিয়ে হৃদয় হৰিলে শুনাই
এটি কিবা মিঠা বাঁহী।
শাৰদীয় চেনেহীৰে কঁকাল ইমান লাহী। ..."
তাৰ পাচত আত্মাৰামক সুধিলোঁ— 'আৰোপ' ছবিত কিবা প্ৰেমৰ গান আছে নেকি। তেওঁ ক'লে, 'আছে।' এই কথা জনাৰ পাচত সেই খাচী গৰখীয়াৰ conventional অসমীয়া গীতটিৰ সুৰতেই সৃষ্টি কৰা হ’ল সেই জনপ্রিয় হিন্দী গীত--
'নয়নো মে দর্পণ হ্যায়
দৰ্পণ মে কোই...এই গীতটোৱেই হৈছে হিন্দী কথাছবিত মোৰ প্ৰথম গীত।" --ভৃপেন হাজৰিকা) হঠাতে ৰচনা হোৱা সেই "সুৰে" দেশৰ সংগীত ৰসিকৰ ওচৰলৈ লৈ গৈছিল ভৃপেন হাজৰিকাক। চিনেমা খনত ব্যৱহাৰ কৰা
"এ জয় ৰঘুৰ নন্দন হে ৰাঘৱ
ৰামে জয় ৰঘুৰ নন্দন...", আৰু
"মাই হেৰে যশোৱা
আমাক' লাগিয়া
অলপ তোৰ মৰমো নাই..."ৰ সুৰেৰে ৰচনা কৰা গীত দুটাও চিনেমা খনৰ সৌন্দৰ্য।
--এনে ধৰণৰ কথা শুনা যায়, ভূপেন হাজৰিকাই "ইয়ে গুলিস্তাঁ হামাৰা"ত উপদেষ্টাৰ দায়িত্বহে পালন কৰিছিল। পৰিচলকৰ হৈ কিছু সংগীতৰ চিন্তা কৰিছিল। শুনা যায়, পৰিছালকৰ হৈ চিনেমা খনৰ সংগীতৰ সম্পাদনা কৰিছিল। চিনেমা খনৰ বাবে এছ ডি বৰ্মনে সাতটা গীত সাজু কৰিছিল। (চিনেমা খনত ছয়টা গীতহে ব্যৱহাৰ হৈছিল। পাচটা গীতত কণ্ঠদান কৰিছিল লতা মংগেশকাৰে। গীত লিখিছিল আনন্দ বক্সীয়ে। --এই গীত কেইটাৰ মাজত ভূপেন হাজৰিকাৰ 'সংগীত চিন্তা' সোমাই আছে বুলিয়ো শুনা যায়। ভূপেন হাজৰিকাই কিন্তু এই প্ৰসংগত কোনো কথা, কোনো মাধ্যমত লিখা, কোৱা আমাৰ চকুত পৰা নাই। এই খিনিতে এই কথাও উল্লেখ কৰিব লাগিব হেমন্ত কুমাৰে যে "জোনাকৰে ৰাতি ..." গীতটো ভূপেন হাজৰিকাৰ নাম উল্লেখ নকৰাকৈ চিনেমাত ব্যৱহাৰ কৰিছিল-- এই প্ৰসংগতো কোনো কথা, কোনো মাধ্যমত লিখা, কোৱা আমাৰ চকুত পৰা নাই। এই "সংগীত শোষন" সম্ভৱ হৈছে "কোনো কালে সংগীতৰ বেপাৰ নকৰো" বুলি স্থিৰ হৈ থকা ভূপেন হাজৰিকাৰ "দুৰ্বলতা"ৰ বাবে।) গীত কেইটা চিনেমা খনত ব্যৱহাৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত আত্মা ৰামে ভূপেন হাজৰিকাৰ সহায় লৈছিল। লতা মংগেশকাৰ আৰু ডেনি ডেনজংপাৰ কণ্ঠত ৰেকৰ্ডিং কৰা চিনেমা খনৰ এটা গীত-- "মেৰা নাম আও..."। লোকগীত, নাগালেণ্ডৰ আও নগা সম্প্ৰদায়ৰ। গীতটো চিত্ৰায়ণ কৰা হৈছিল চীনৰ সীমান্তত বসবাস কৰা এটা জনজাতীয় সম্প্ৰদায়ক মনত ৰাখি। (চিনেমা খনৰ ৩০-৪০% শতাংশৰ চিত্ৰগ্ৰহণ কৰা হৈছিল অৰুণাচলত) আত্মা ৰামে কৈছিল-- "কেইবাটাও গীত নিৰ্মাণত মোক সহায় কৰিছিল ভূপেন হাজৰিকাই। কাগজত ছবি আকি দিছিল। 'মেৰা নাম আও...'গীতটোৰ ৯০% শতাংশ পৰিকল্পনা আছিল হাজৰিকাৰ।" (উৎস: মায়াপুৰী/ ৪৬৪ সংখ্যা)
--সেয়া যি নহওক, "আৰোপ"ৰ সংগীতৰ কাম কৰিলে ভূপেন হাজৰিকাই। "আৰোপ" --আত্মা ৰামৰ আন এক পৰিচালনা। ("Aarop is a 1974 Indian Hindi romance film, laced with crime and suspense...") চিনেমা খনৰ বাবে ভূপেন হাজৰিকাই ৰচনা কৰিছিল আঠটা গীত। সংগীতৰ কাম কৰি গৈছিল চিনেমা খনৰ চিত্ৰগ্ৰহণৰ কামৰ সমান্তৰালকৈ। "চিত্ৰনাট্য আলোচনা"ৰ সময়ত নহয়, হঠাতে এদিন চিনেমা খনৰ বাবে ৰচনা কৰিছিল "নেইনো মে দর্পন হে..."ৰ সুৰ। ("১৯৭২ চনত ‘আৰোপ’ ছবিত সুৰ দিয়াৰ কামত ব্যক্ত হৈ থাকোঁতে আঘাবাস। এদিন ক'লে— 'হাজৰিকা, ব’লক এদিন শ্বিলং পিকলৈ যাওঁ। গ'লোঁ। সেয়া আছিল অক্টোবৰ মাহ। শ্বিলং পিকত দুয়ো থাকোঁতে দেখিলোঁ, এজন খাচী গৰখীয়া ল’ৰাই ফটা হাফ পেণ্ট এটা পিন্ধি গৰু চৰাই আছে— আৰু গুণ তৈ আওৰাইছে এটি গানৰ সুৰ। হয়তো সেইটো আছিল সিহঁতৰ একেবাৰে গাঁৱলীয়া গাঁচৰ সুৰ। সুৰটো মোৰ বৰ ভাল লাগি গ'ল। ল'ৰাটোক মই মাতি আনিলোঁ আৰু সি গাই থকা সুৰৰ গানটো সিহঁতৰ ভাষাতেই গাবলৈ ক'লোঁ।— শুনিলোঁ আৰু সুৰটো বুকুৰ মাজতে লৈ গুচি আহিলোঁ। সেইদিনাই ৰাতি কাৰোবাৰপৰা হাৰমনিয়াম এটি খুজি আনি সেই গৰখীয়া ল'ৰাৰ সুৰৰ আলমতে তৈয়াৰ কৰিলোঁ এটি গীতৰ সুৰ। সেই সুৰৰ সৈতে যাপ খুৱাই ৰচনা কৰিলোঁ এটি অসমীয়া গীত
"তোমাৰ উশাহ কঁহুৱা কোমল শেৱালি কোমল হাঁহি।
হাঁহিয়ে হৃদয় হৰিলে শুনাই
এটি কিবা মিঠা বাঁহী।
শাৰদীয় চেনেহীৰে কঁকাল ইমান লাহী। ..."
তাৰ পাচত আত্মাৰামক সুধিলোঁ— 'আৰোপ' ছবিত কিবা প্ৰেমৰ গান আছে নেকি। তেওঁ ক'লে, 'আছে।' এই কথা জনাৰ পাচত সেই খাচী গৰখীয়াৰ conventional অসমীয়া গীতটিৰ সুৰতেই সৃষ্টি কৰা হ’ল সেই জনপ্রিয় হিন্দী গীত--
'নয়নো মে দর্পণ হ্যায়
দৰ্পণ মে কোই...এই গীতটোৱেই হৈছে হিন্দী কথাছবিত মোৰ প্ৰথম গীত।" --ভৃপেন হাজৰিকা) হঠাতে ৰচনা হোৱা সেই "সুৰে" দেশৰ সংগীত ৰসিকৰ ওচৰলৈ লৈ গৈছিল ভৃপেন হাজৰিকাক। চিনেমা খনত ব্যৱহাৰ কৰা
"এ জয় ৰঘুৰ নন্দন হে ৰাঘৱ
ৰামে জয় ৰঘুৰ নন্দন...", আৰু
"মাই হেৰে যশোৱা
আমাক' লাগিয়া
অলপ তোৰ মৰমো নাই..."ৰ সুৰেৰে ৰচনা কৰা গীত দুটাও চিনেমা খনৰ সৌন্দৰ্য।
মন্তব্যসমূহ
একটি মন্তব্য পোস্ট করুন