CHITRABAAN

ভাৰতৰ কেইগৰাকীমান চিত্রনাট্যকাৰ-- গুলজাৰ, কে বালচন্দৰ, অপর্ণা সেন, শ্ৰীৰাম ৰাঘৱন, শ্যাম বেনেগল, ইমতিয়াজ আলী, কমল হাচান, অনভিতা দত্ত গুপ্তন, ফাৰহান আখতাৰ, অঞ্জুম ৰাজাৱালী আদিৰ চিত্ৰনাট্য কৌশল জানিবলৈ চেষ্টা কৰিছিলো। অনুভৱ কৰিছিলো-- কমল হাচান ব্যতিক্রম। কমল হাচানে প্রথমখন চিত্রনাট্য লিখিছিল ১৪ বছৰ বয়সত। চিনেমাখনৰ নাম আছিল 'উনৰচিগাল'। আৰ. চি. ছাকথিৰ পৰিচালনাৰে নির্মিত ১২২ মিনিট দৈর্ঘ্যৰ চিনেমাখন বিষয়বস্তুৰ বাবে নিষিদ্ধ হৈছিল। ১৯৭১ চনৰ এই তামিল চিনেমাখন চিত্রগৃহলৈ আহে ২৫ জুন, ১৯৭৬ত। তামিল দৈনিক কাকত 'দিনা থান্তি'ত প্রকাশ পোৱা এক সাক্ষাৎকাৰত কমল হিচানে কৈছিল--"চিত্ৰনাট্য লিখাৰ কচৰৎ আৰম্ভ কৰিছিলোঁ ১০-১২ বছৰতে। মই লিখা প্রথম দুখন চিত্রনাট্য কামত নাহিল। তৃতীয়খন চিত্রনাট্য শেষ কৰিছিলোঁ পৰিচালক আৰ. চি. ছাকথিৰ সহায়ত। ছাকথিৰ পৰিচালনাত মোৰ তৃতীয়খন চিত্রনাট্য পর্দালৈ আহিছিল, 'উনৰচিগাল' নামেৰে। মই লিখা চিত্রনাট্যখন প্রথম পর্যায়ত প্রায় ১৮০ মিনিট দৈৰ্ঘ্যৰ আছিল। আৰ. চি. ছাকথিৰ পৰামৰ্শ আৰু সহায়ত ১১৮ মিনিটলৈ কমাইছিলোঁ। সেই সময়ত আৰ. চি. ছাকথিৰ পৰা লোৱা শিক্ষাটো হ...

 সত্যজিৎ ৰায়ৰ লগতে ঋতুপর্ণ ঘোষ, ঋত্বিক ঘটক, বুদ্ধদেৱ দাশগুপ্ত, মৃণাল সেন আদি পৰিচালকৰ চিত্ৰনাট্যৰ গ্ৰন্থৰ বজাৰত গুৰুত্ব আছিল, গুৰুত্ব আছে। ড°ভবেন্দ্র নাথ শইকীয়াৰ চিত্ৰনাট্যইও গ্ৰন্থৰ আকাৰ পাইছে। জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালাৰ "জয়মতী", "ইন্দ্ৰমালতী"ৰ চিনেৰস আজিৰ চিত্ৰৰসিকে অনুভৱ কৰিছে চিত্রনাট্য পঢ়ি। বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাৰ "চিত্রনাট্য" কেৱল পঢ়াৰ বাবেই ৰৈ গ'ল। বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাই চিত্রনাট্য লিখিছিল-- 'শংকৰদেৱ', 'সীমান্তৰ সৈনিক', 'কুমাৰ হৰণ', 'ধুমুহা', 'বোৱঁতী সুঁতি'ৰ। কিন্তু "চিনেমা" কেইখন কাগজতে থাকিল। "মোক কৈছিল-- হেৰা চণ্ডী, (থানুৰাম বৰাই দ্বিতীয়খন অসমীয়া চিনেমা "ইন্দ্ৰমালতী"ত চণ্ডীৰামৰ চৰিত্ৰত অভিনয় কৰিছিল।) বোলছবি কৰিম। তুমিও অভিনয় কৰিব লাগিব।" -- কথা প্রসংগত তেজপুৰৰ থানুৰাম বৰাই আমাক কৈছিল। থানুৰাম বৰাৰ মতে, "সময় নাছিল। বহু কামৰ পিছত দৌৰা মানুহ। ছবিৰ কামত বহু সময় দিব লাগে। ছবি এদল মানুহে কৰা কাম। আনৰ সৈতেও পৰিচালকে সময় মিলাব লাগে। মই ভাবো ইচ্ছাহে আছিল, সময় নাছিল।" বহুতে ...

অসমীয়া চিনেমা খনৰ নাম-- "এমেছাৰছ"। বিষয়-বস্তু: চং আৰু ঢুইলা (ঢুলীয়া)-যাত্ৰাপাৰ্টীৰ সংঘাত। পৰিচালক-লেখক: ধীৰাজ কাশ্যপ। বিষয়-বস্তু কেন্দ্ৰিক চিনেমা, বিষয়-বস্তুক গতি দিছে এটা কাহিনীৰে। কাহিনীৰ মূলবিন্দু-- জয়ৰাম (ভাস্কৰ মিশ্ৰ)। দক্ষিণ কামৰূপৰ এগৰাকী ঢুইলা। এটা দল আছে আছে। দলটোৰ "চং"ৰ জনপ্ৰিয়তা আছে। (পৰিচালক-লেখকে ৰূপালী গল্পটোৱে গতি কৰোৱাৰ আগতে কিশোৰ কেইগৰাকী মানক কেমেৰাৰ ফ্ৰেমত লৈ সেই সময়ত যে ঢুইলা জনপ্ৰিয় স্পষ্ট কৰিছে।) জয়ৰামৰ জীৱন যাত্ৰা আৰ্থিক সমস্যাৰ হেচাত ককবকোৱা। কৰ্মহীন, বিশেষ ৰাজনৈতিক আদৰ্শক বিশ্বাস কৰা ভাতৃ, তিনি সন্তান আৰু পত্নীক লৈ জয়ৰামৰ সংসাৰ যাত্ৰা। ঘৰত প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰি নাই, হাতত প্ৰয়োজন পূৰাব পৰাকৈ টকা নাই, তথাপি ঢুইলাৰ বাহিৰে আন চিন্তা কৰিবলৈ জয়ৰামৰ মগজুত ঠাই নাই। (অসম আন্দোলনৰ সময়। ১৯৭-১৯৮৫ চনৰ আন্দোলনৰ সময় চোৱাৰ কাহিনী ৰেখা। ভূগোলৰ লগতে পৰিচালকে কেইটা মান ছিকুৱেন্সত সাহিত্যৰ ভাষাক গুৰুত্ব দি ইতিহাস স্পষ্ট কৰিছে। এই খিনিতে উল্লেখ নকৰিলে ভুল হ'ব-- অসম আন্দোলনৰ "পৰিবেশ" নিৰ্মাণত পৰিচালকৰ পৰিশ্ৰৰ প্ৰয়োজন অনুভৱ কৰিছোঁ। "অসম...

চিত্রনাট্য প্রসংগত বহুতে গদাৰক (Jean-Luc Godard) পচন্দ কৰিছিল। কৰে। সত্যজিৎ ৰায়ে কিন্তু নকৰিছিল। --কাৰণ? "গদাৰৰ প্ৰায়ভাগ চলচ্চিত্র লক্ষ্য কৰিলে দেখা যাব যে তেওঁৰ এটা লক্ষ্য-- চিনেমাৰ সনাতন ৰীতিসমূহ অত্যন্ত সচেতনভাৱে ভঙা। কার্যতঃ গদাৰক বুজাৰ আগেয়ে জানি লোৱা উচিত সনাতন ৰীতিসমূহ। চিত্রনাট্যকাৰৰ কোনো সমস্যাৰ সৈতে সাহিত্যিকৰ সমস্যাৰ বিশেষ কোনো পার্থক্য নাই। দুজনৰ কাম হ'ল কোনো এটি বিষয়বস্তুক ভাষাৰে ব্যক্ত কৰা। পার্থক্য এই যে সাহিত্যিকে কেৱল কথাৰ আশ্রয় লয়; চিত্রনাট্যকাৰে কিছু কথাৰে আৰু কিছু ছবি-ধ্বনিৰ মাজেৰে কোৱাৰ বাট মুকলি কৰি দিয়ে পৰিচালকক।" -- সত্যজিৎ ৰায়ৰ ব্যাখ্যা। চিনেমাৰ সনাতন ৰীতিসমূহৰ বাহিৰত থাকি কৰা চিনেকৰ্মৰে চিনেমাৰ উত্তৰণৰ বাট দেখা নাছিল দক্ষ পৰিচালকগৰাকীয়ে। সত্যজিৎ ৰায়ে গদাৰক পচন্দ নকৰা প্ৰসঙ্গৰ স্পষ্ট ছবি এখন আজিও অনুভৱ কৰিব পৰা নাই। পৰিচালকগৰাকীৰ গদাৰকেন্দ্ৰিক ব্যাখ্যাবোৰত (মই পঢ়া) স্পষ্ট হৈও অস্পষ্ট। হয়তো কথাটো এনে ধৰণৰ হ'ব-- চিনেমাৰ মূল ধাৰাৰ (যি ধাৰাক ভাৰতত, সমান্তৰাল আৰু চিনেমাৰ ভুল চৰ্চাৰ বাবে হোৱা বিভাজনৰ পাছত "আর্ট ফিল্ম" বুলি কোৱা হয়।) পৰা আঁ...

ছবিলৈ "কথা" আহিছিল ১৯২৭ (চিনেমাঃ The Jazz Singer) চনত। ১৮৯৮ চনত প্রথম ঘূর্ণায়মান কেমেৰা ব্যৱহাৰ হৈছিল। Panning shot লোৱা হৈছিল। আৰু সেই সময়তে চিত্ৰনাট্যৰ গুৰুত্ব অনুভৱ কৰে চিনে নিৰ্মাতাই। আৰু "কথা" অহাৰে পৰা চিত্ৰনাট্যৰ গুৰুত্ব বাঢ়ে। চলমান ছবিত "কথা" ব্যৱহাৰ হোৱাৰ আগৰ সময়ছোৱাত চিত্রনাট্যত ৰেখাৰ ব্যৱহাৰ হোৱাৰ তথ্য পোৱা যায়। "The Grand Cafe" --বজাৰ চিন্তাৰে মুকলি কৰি দিয়া প্ৰথমখন চিনেমা (The world's first commercial movie)। ২৮ ডিচেম্বৰ, ১৮৯৫ত প্ৰদৰ্শন হোৱা এই চিনেমাখনৰ প্ৰথম চিত্ৰনাট্য খনত ৰেখা আৰু সংখ্যা ব্যৱহাৰ হৈছিল। পৰৱৰ্তী সময়ত চার্লি চেপলিন (কর্মজীবন: ১৮৯৯-১৯৭৬) কে ধৰি কেইবাগৰাকীও পৰিচালক-নিৰ্মাতাই ৰেখা-সংখ্যাৰ চিত্রনাট্য ব্যৱহাৰ কৰিছিল। (উৎসঃ Screenwriting/Film Journal) ভাৰতীয় পৰিচালকে ৰেখা-সংখ্যাৰ চিত্ৰনাট্য ব্যৱহাৰ কৰা নাছিল। "নানান সুৰেৰ ৰেখাচিত্র" (লেখক: নন্দিল ঘোষা) নামৰ গ্ৰন্থখনৰ ৫৭৪ নম্বৰ পৃষ্ঠাত আছে, "নির্বাক যুগত ভাৰতীয় ছবিৰ চিত্ৰনাট্যকাৰে ৰেখাচিত্ৰ  ব্যৱহাৰ কৰিছিল। এই ধাৰণাই সত্যজিৎ ৰায়, পূর্ণেন্দু পত্রীকে ধৰি ক...

"Screenplay refers to the script of a filn plan. The screenplay was originally written to work with the camera." চিত্রনাট্য চিনেমাৰ বুনিয়াদ। এই কথা স্পষ্ট চিত্রনাট্য লিখাৰ কোনো বিধিবদ্ধ নিয়ম নাই। চেপলিৰ সময়তো চিত্রনাট্য ৰচনা কৰা হৈছিল। বিখ্যাত ৰুছ চিনেমাৰ পৰিচালক ছেৰ্গেই আইজেনষ্টাইনেও চিত্রনাট্য ৰচনা কৰাৰ তথ্য পোৱা যায়। চিনেপণ্ডিতসকলে কৈ আহিছে-- আইজেনষ্টাইনে (কর্মজীৱন: ১৯২৩-১৯৪৬) চিত্রনাট্য প্রসংগত সময়ে সময়ে বহু কথা কৈছিল আৰু সেই কথাবোৰ চিত্ৰনাট্যৰ, চিনেমাৰ নিজস্ব ব্যাকৰণলৈ ৰূপান্তৰ হৈছিল। আন দেশৰ লগতে ভাৰতৰ চিত্রনাট্যকাৰেও সেই ব্যাকৰণ মানি লৈছিল। কিন্তু আইজেনষ্টাইনে কৈছিল-- "মোৰ লিখাৰ, কেমেৰাৰে কাম কৰাৰ যি কৌশল, সেয়া কেৱল মোৰ। মোৰ কৌশল আনক জাপি দিয়াটো মুর্খৰ কাম হ'ব। অৱশ্যে সেইসকলে নিশ্চয় মোৰ কৌশল ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে, যিসকলে চিত্রনাট্য লিখাৰ সময়ত বা কেমেৰাৰে কাম কৰাৰ সময়ত অনুভৱ কৰে মোৰ কৌশলে সহায় কৰিব। মোৰ কৌশলৰ কথা মনত ৰাখি কামত আগবাঢ়িলে বেবেৰিবাং হোৱাৰহে সম্ভাবনা বেছি।" (উৎস: Screenwriting/Film Journal) আইজেনষ্টাইনৰ কথাত স্পষ্ট হৈ আছে-- scriptwriting is the art...