চিত্ৰনাট্য/৯

film script মানে Screenplay নহয়।
"All screenplays are scripts, film script." কিন্তু scripts, film script মানেই চিত্ৰনাট্য নহয়।
"মই চিত্ৰনাট্য নিলিখো, নিলিখো যদিও মোক চিত্ৰনাট্যকাৰ বুলি কয়।"-- কাদেৰ খানে কৈছিল। কথাটো এনেধৰণৰ নেকি কাদেৰ খানে কেৱল চিনেমাৰ কাহিনী আৰু সংলাপহে লিখিছিল! যোৱা এটা সপ্তাহ আমি এই প্ৰসংগত কেইবাগৰাকীও বলিউদৰ ভিতৰ-বাহিৰৰ খবৰ ৰখা চিনে বিশ্লেষকৰ সৈতে কথা পাতিলো, অধ্যয়ণ কৰিলো।
        ৪৫২ খন চিনেমাত অভিনয় কৰা কাদেৰ খানে চিনেযাত্ৰা আৰম্ভ ১৯৭৩ চনত। চিনেমা : দাগ। সুযোগ দিছিল সেই সময়ৰ মহাতাৰকা ৰাজেশ খান্নাই। যশ চোপ্ৰাৰ পৰিচালনাৰে নিৰ্মিত এই চিনেমা খনৰ নায়কৰ চৰিত্ৰটো নিৰ্মাণ কৰিছিল ৰাজেশ খান্নাক লৈ। আৰু এদিন ৰাজেশ খান্নায়ে কাদেৰ খানক চিত্ৰনাট্য লিখাৰ কথা ক'লে। ৰাজেশ খান্নাৰ তাগিদাত লিখিছিল 'মহাচোৰ', 'ছালিয়া বাবু', 'ফিফটি-ফিফটি' 'নয়া কদম' 'মাষ্টৰ জী'ৰ চিত্ৰনাট্য। কিন্তু পৰিচালকে কাদেৰ খানৰ চিত্ৰনাট্যৰ সংলাপ অংশহে ৰাখিছিল। আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত সংলাপ লেখক হিচাবেহে চিনেকৰ্ম কৰিছিল। সংলাপ লিখা চিনেমাৰ সংখ্যা ২০৭ খন।
        হয়, সংলাপ লেখক। কিন্তু অভিনেতা-পৰিচালক সকলে কয় চিত্ৰনাট্যকাৰ।-- কিয়? কাৰণ আন দহগৰাকী সংলাপ লেখকৰ দৰে পৰিচালক-চিত্ৰনাট্যকাৰৰ নিৰ্দেশত খুউব কম সংখ্যক চিনেমাৰহে সংলাপ লিখিছে কাদেৰ খানে। কাদেৰ খানে সংলাপ ৰচনাৰে চিনেমা এখনৰ 'চিত্ৰনাট্য'ৰ আকাৰ দিছিল। অৰ্থাৎ সংলাপক কেন্দ্ৰ কৰিহে চিত্ৰনাট্য ৰচনাৰ অন্য পৰ্ব আগবাঢ়িছিল। পৰিচালক মনমোহন দেশায়ে কৈছিল-- "কাদেৰ খানে শব্দৰে দৰ্শকৰ মন চুব পাৰে, দৃশ্য সৌন্দৰ্যক নিস্প্ৰভ কৰি দিয়াৰ ক্ষমতা আছে কাদেৰ খানে লিখা সংলাপৰ। 'অমৰ আকবৰ এন্থনি', 'কুলী', 'ছুহাগ', 'নছিৱ', 'গংগা যমুনা সৰস্বতী'ৰ সংলাপ ৰচনাৰ সময় চোৱা সদায় মনত থাকিব। চৰিত্ৰ বুজাৰ পিছতে সংলাপেৰে চিনেমা কেইখনৰ 'চিত্ৰনাট্য'ৰ আকাৰ দিছিল। সম্পাদনাৰ সময়ত কেইবাবাৰো এনেকুৱা হৈছে-- সংলাপৰ সৌন্দৰ্যৰ বাবে দৃশ্য সৌন্দৰ্য বাদ দিছিলো। আমাক এনে এটা সংলাপ দিয়া নাছিল, যিটো সংলাপ বাদ দিয়াৰ কাৰণ বিছাৰি পাইছিলো।..." (উৎস : Cinesprint)
        মনমোহন দেশাই-কাদেৰ খানৰ চিনেকৰ্মক কেন্দ্ৰ কৰি সেই সময়ত চৰ্চা হৈছিল, "চিনেমাৰ ক্ষতি"ৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছিল। কোৱা হৈছিল-- "অমিতাভ বচ্চনক লৈ মনমোহন দেশাই-কাদেৰ খানে চিনেমাৰ যি ব্যৱসায় কৰি আছে সেয়া 'ভাৰতীয় চিনেমাৰ পক্ষে শুভ নহয়। অমিতাভ কেন্দ্ৰীক বজাৰৰো ক্ষতি হৈ আছে, চিনেমাৰো ক্ষতি হৈ আছে। চাহৰ মেজত চিত্ৰনাট্য তৈয়াৰ কৰা কৰ্ম বাদ নিদিলে সেইদিনা সমস্যা বঢ়িব, যিদিনা 'অমিতাভ এংৰি ইয়ংমেন ইমেজ'-এ দৰ্শকক আমুৱাব।" (উৎস: Chitralekha) -- 'অমিতাভ যুগ'ৰ সেই সময় চোৱাত 'বলীউদ বাজাৰ' চালিকা শক্তি আছিল তাৰকা, মহাতাৰকা। আৰু প্ৰথম স্থানত থকা অমিতাভ কেন্দ্ৰীক চিন্তাৰে  মনমোহন দেশাই, প্ৰকাশ মেহেৰা ( চিনেমা: মুকদ্দৰ কি ছিকন্দৰ, শাৰাৱী, লাৱাৰিছ, নমক হালাল, যাদুগৰ আদি।), মুকুল এছ আনন্দ (চিনেমা: অগ্নিপথ) সফল হোৱাৰ চৰ্চা হোৱাৰে পৰা "চাহ টেবুলত চিত্ৰনাট্য তৈয়াৰ পৰ্ব" , চিত্ৰনাট্য ৰচনাৰ নতুন শৈলী আৰম্ভ হৈছিল বলীউদত। এই শৈলীৰে ৰচনা কৰা চিত্ৰনাট্যৰে নিৰ্মাণ হৈছিল গোবিন্দা-কৰিশ্মা যুটী।
        মুকুল এছ আনন্দৰ 'অগ্নিপথ' কেন্দ্ৰীক চৰ্চাৰ পৰা জানিছিলো --সন্তোষ সৰোজৰ 'গল্প' শুনোৱাৰ পিছতে চৰিত্ৰ জানি লৈছিল কাদেৰ খানে। কেইবাটাও পৰ্যায়ত সংলাপ ৰচনা কৰিছিল। প্ৰথম পৰ্যায়ত বিজয় (অমিতাভ বচ্চন) আৰু কৃষ্ণা ( মিঠুন চক্ৰৱৰ্তী)ৰ সংলাপ অংশ ৰচনা কৰিছিল। আৰু আন চৰিত্ৰৰ সংলাপ পৰ্যায় ক্ৰমে সংযোজন কৰিছিল। 'সম্পূৰ্ণ সংলাপ'-এ নাটকৰ আকাৰ লৈছিল। আৰু 'সম্পূৰ্ণ নাটক'ক কেন্দ্ৰ কৰি সন্তোষ সৰোজে চিত্ৰনাট্য ৰচনা কৰিছিল।