এখন তথ্যচিত্ৰৰ "সপোন", মকবুল ছাৰ ইত্যাদি

হেমাঙ্গ বিশ্বাসৰ "জিৰণি" (কলকাতা)-ত ৰঙিলি বিশ্বাসৰ সৈতে উৎপল মেনা

---------------------------------------

মানুহ জনৰ সৈতে প্ৰথমবাৰ মুখা-মুখি হৈছিলোঁ, ৮ ছেপ্তেম্বৰত (২০২৪), কলকাতাত। আমি সম্পাদনা কৰা "ভূপেন হাজৰিকা প্ৰকল্প"ৰ চতুৰ্থ গ্ৰন্থ উন্মোচক আছিল।

-- "মানুহ", বিশেষ ধৰ্মৰ ভাষাৰ বৃত্তত বন্দি হৈ নথকা মানুহ। নাম-- ড°শেখ মকবুল ইছলাম, যি গৰাকীক জনা যায় জগন্নাথ মহাপ্রভুৰ প্রতি থকা গভীৰ ভক্তিৰ বাবে, এই বিষয়ত কৰা গবেষণাৰ বাবে। (২০১৫ চনত এই গৱেষণাৰ বাবে লাভ কৰে  ওড়িশাৰ সর্বোচ্চ সম্মান "নবকলেবৰ পুৰস্কাৰ"।)

কোৱা হয়-- "বাংলা সাহিত্যত লোক-সংস্কৃতি বিষয়ত বিজ্ঞানসম্মত আলোচনা আৰু গবেষণাৰ বাট কাটে  মকবুল ইছলামে।" কেৱল বাংলাতে শেষ নহয়, অসমীয়ৰ ভাষা-লোক-সংস্কৃতিয়ো অধ্যয়ণ কৰে, চৰ্চা কৰি আহিছে। চৰ্চাৰ, গৱেষণাৰ এক ফচল-- "Mising-- Folklorography" (প্ৰকাশ: ২০২২)। আমাক চুই যোৱা, ভাল লগা কথা-- এই গৰাকী লেখক-গৱেষকে অসমীয়া ভাষা শিকি, অসমীয়া ভাষাত অসম কেন্দ্ৰিক কেইবাখনো গ্ৰন্থ লিখিছে। প্ৰথম বাৰ মুখা-মুখি হোৱাৰ সময়ত আমাৰ হাতত তুলি দিছিল-- "কাৰবি ডিছ্‌কোৰ্ছ-ৰংবং তেৰাঙৰ নিৰ্বাচিত প্রবন্ধ: সাহিত্যতাত্ত্বিক বোধান্বয়ন", "Bishnuprasad Rabha-Bhupen Hazarika:Bengal-Assam Cultural Relation (বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভা ভূপেন হাজৰিকা), "বাংলা-অসম: বিদ্যায়তনিক-সাংস্কৃতিক বিনিময়" আদিৰ লগতে "Bengal-Assam 20th Century Perspective (Cazi Nazrul, Jyotiprasad, Bishnu Rabha, Bhupen Hazarika) আৰু বাংলাত লিখা "ভূপেন হাজরিকা: বিশ্বসংস্কৃতির কণ্ঠস্বর"। লেখক-গৱেষক গৰাকীয়ে এবাৰো ভূপেন হাজৰিকাক লগ পোৱা নাই; কিন্তু "ভূপেন হাজৰিকা" বিষয়ত নজনা কথা নাই! আমাৰ গ্ৰন্থ উন্মচন কৰি দিয়া ভাষণত কৈছিল-- "ভূপেন সাজৰিকা অসম আৰু পশ্চিমবংগৰ মাজত এক সমন্বয়ৰ সাঁকো।" 

আৰু দ্বিতীয়বাৰ মুখা-মুখি হোৱাৰ সময়ত কৈছিল-- "ভূপেন হাজৰিকাক মই কোনো দিনে লগ পোৱা নাই; কিন্তু তেওঁ মোৰ অতি ওচৰৰ। প্ৰতিটো গীতেই মোক চুই যায়, চুই থাকে।"

দ্বিতীয়বাৰক মুখা-মুখি বুলি নকৈ আলহী হোৱা বুলি ক'লেহে শুদ্ধ হ'ব!

("সপোন" এটা লৈ গৈছিলোঁ! কিছু দিন পূৰ্বে অসমৰ এগৰাকী নাট্যকৰ্মী নিৰ্মল দাসক এটা "সপোন"ৰ কথা কৈছিলোঁ। মকবুল ছাৰৰ লগতে ৰঙিলি বিশ্বাস আৰু কেইগৰাকীমান ভূপেন হাজৰিকা কেন্দ্ৰিক চৰ্চাত নিজকে ব্যস্ত ৰখা "ভূপেন্দ্ৰ-প্ৰেমী"ৰ কথা কৈছিলোঁ। নিৰ্মল দাসে "কৰিম" বুলিছিল। অৱশ্যে মোৰ "সপোন" সপোন হৈয়ে থাকিল!-- এই প্ৰসংগত আগলৈ চৰ্চা কৰিম। চৰ্চা কৰিম-- কলাজ-চিনেমানো কি? তথ্যচিত্ৰৰ সৈতে কলাজ-চিত্ৰৰ সম্পৰ্ক আছে নে?)

 পুৱা ৫ বজাৰ আগতে কলকতা পাইছিলোঁ। আমাৰ অপেক্ষাত আছিল! আশ্ৰম পৰিবেশৰ ঘৰটোলৈ লৈ গৈছিল। নিজ হাতে সাজু কৰা ৰাতিপুৱাৰ আহাৰেৰে আমাক আপ্যায়ন কৰিছিল! আৰু তাৰ পাছতে ব্যস্ত হৈছিলোঁ নিৰ্দিষ্ট কামত।

কেমেৰাৰ সন্মুখত পৰিপাটি "ভূপেন্দ্ৰ চৰ্চা" কৰিলে লেখক-গৱেষক গৰাকিয়ে। 

(২)

 "প্ৰতি গৰাকী মানুহে লিখা উচিৎ! মানুহ মাত্ৰেই নিজা চিন্তা থাকে, সমাজৰ অভিজ্ঞতা বুটলে, সেই অভিজ্ঞতা বোৰৰ নিজা নিজা বিশ্লেষণ থাকে, সেই বোৰ লিখি ৰাখিব লাগে-- মই ভাৱো! মানুহৰ মনৰ ভাৱ লিখি ৰাখিলে মানুহৰ কামত আহে। লিখা প্ৰতি গৰাকী ব্যক্তিৰে দায়িত্ব। মই মোৰ দায়িত্ব পালন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছোঁ।" --অধ্যাপক, লেখক, গবেষক মকবুল ইছলামে ক'লে। আমি জানিব বিছাৰিছিলোঁ-- আপুনি কিয় লিখে? 

--লেখাৰ সংখ্যা কম নহয়, গ্ৰন্থৰ সংখ্যা কম নহয়। বাংলা, অসমীয়া, ওড়িয়া আৰু ইংৰাজীত লিখা গ্ৰন্থৰ সংখ্যা ৭০ খনৰো বেছি হ'ব। ড° শামসুদ্দীন শিশিৰৰ "শিশিৰ দৰ্পণে মকবুল: মননবিম্ব" (প্ৰকাশ কাল: ২০২৪) গ্ৰন্থত আছে ৬৪ খন গ্ৰন্থৰ তালিকা আৰু পৰিচয়। সৰহ সংখ্যকেৰে বিষয়: লোক-কাহিনী, লোক-সাহিত্য, লোক-সংগীত, 'মানুহ'। --হিন্দু তথা সনাতন ধর্ম আৰু ইছলাম ধর্মেৰ তুলনামূলক চৰ্চা৷ বিশেষকৈ হিন্দুৰ প্রাচীন ধর্মগ্রন্থ "শ্রীমদ্ভাগবদ্ গীতা' আৰু ইছলামেৰ পবিত্র গ্রন্থ "কোৰান"ৰ লগতে খ্ৰীষ্টানৰ "বাইবেল" কেন্দ্ৰিক তাত্বিক চৰ্চাৰ বাবে অধ্যপক ইছলামক বৌদ্ধিক সমাজে জানে।

--নিৰ্দিষ্ট সময়ত আমাৰ কাম শেষ হ'ল। (কি কাম? সময়ত চৰ্চা কৰিম) নিজৰ নিৰ্দিষ্ট কাম শেষ হোৱাৰ পাছত লেখক-অধ্যপক ইছলামে আমাক লৈ গ'ল তেওঁৰ কৰ্মস্থান 'চেণ্টপল’ কলেজ'লৈ। আমাৰ কলাগুৰু বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাই ১৯২৮ চনত  প্ৰথম বিভাগত আই এছ ছি পাছ কৰা কলেজ খনলৈ। কলেজ চৌহদত থকা সেউজীয়া খেল পথাৰ খনলৈ আঙুলিয়াই ড° ইছলামে ক'লে-- "সেই খন খেল পথাৰতে সেই সময়ত বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাই ফুটবল খেলিছিল...।" 

হাতত সময় কম আছিল! পৰিচালক নিৰ্মল দাসে চিত্ৰগ্ৰহণকাৰীৰ সহায়ত কলেজ চৌহদত নিৰ্দিষ্ট কাম শেষ কৰাৰ পাছতে ড° ইছলামৰ সৈতে আমি যাত্ৰা কৰিলোঁ 'হেমাঙ্গ বিশ্বাসৰ ঘৰ'লৈ। 

১২ জুন। দিনৰ ১২:৩০ বজাত পাইছিলোঁ "জিৰণি"। ... (ক্ৰমশঃ)